ويژگيهای جغرافيايی بلوچستان

بلوچستان بخشى از استان سيستان و بلوچستان است كه 172305 كيلومتر مربع مساحت دارد و حدود 10/54درصد از مساحت كل كشور را شامل مى شود، از نظر مساحت رتبه سوم را در كشور دارد.

جمعيت: جمعيت بلوچستان 1388018 نفر و تراكم نسبى جمعيت آن 4/7 نفر در هركيلومترمربع است كه يكى از كم تراكم ‏ترين مناطق كشور مى‏باشد.

حدود جغرافيايى: مرز طبيعى بلوچستان در شمال ارتفاعات ملك سياه كوه و ابتداى چاله سيستان، در غرب دشت‏ لوت و جازموريان، در جنوب درياى عمان است و در شرق مرز طبيعى وجود ندارد و كشور پاكستان قرار دارد. طول سرزمين بلوچستان از ملك سياه كوه الى چابهار 600 كيلومتر و عرض آن از شرقى‏ترين نقطه يعنى كوهك تا انتهاى جازموريان در غربى‏ترين نقطه 590 كيلومتر است.بلوچستان حدود 300 كيلومتر مرز آبى در درياى عمان و حدود 978 كيلومتر مرز زمينى با همسايه‏ هاى شرقى يعنى پاكستان و افغانستان دارد.

ناهمواريها و ارتفاعات: بلندترين نقطه بلوچستان قله آتشفشانى نيمه فعال تفتان با ارتفاع 4042 متر از سطح دريا و پايين‏ترين آن در كناره ‏هاى درياى عمان است. كوههاى معروف عبارتند از : تَفْتان – بَزْمان – بِيرْك – مَلِكْ سياه- بَمْ‏ پُشْتْ – آهوران.

رودخانه‏ ها: رودخانه‏ هاى معروف عبارتند از: بَمْپور – سَرْباز- كاجَوْ – باهَوْكَلات – كَهير (نیكشهر) – ماشْكِيل – راپْچْ – سِيانْجان (تلخ آب).

درياچه و دريا: درياچه فصلى جازموريان در غرب بلوچستان، مرز استانهاى كرمان و بلوچستان را تشكيل مى‏دهد و درياى عمان در جنوب بلوچستان قرار دارد و مساحت آبهاى ساحلى بلوچستان 5924 كيلومترمربع است.

آب و هوا: آب و هواى بلوچستان گرم و خشك و در نواحى سواحلى درياى عمان با رطوبت زياد (شرجى) همراه است. نواحى جنوبى آن تحت تأثير بادهاى موسمى هند در تابستان همراه با بارانهاى شديد مى‏باشد و بطور كلى يكى از خشك‏ ترين مناطق كشور است. دماى هوا در اكثر شهرستانها در تابستان بالاى 40 درجه سانتيگراد و زمستانهاى آن نسبتاً معتدل و در بعضى مناطق مرتفع همراه با سرماى شديد و نزولات جوى ناچيز مى‏باشد. بادهاى بادآور غربى مديترانه‏ اى در فصل زمستان موجب ريزش باران پراكنده در سطح بلوچستان مى‏شوند.

نژاد، زبان، دين: ساكنان بلوچستان از نژاد آريايى هستند و در ميان آنها عده‏ اى سياهپوست بومى افريقا ديده مى‏شود كه توسط انگليسى‏ها براى بهره‏ كشى به اين منطقه آورده شده ‏اند. زبان غالب مردم بلوچى است كه از نظر ريشه با زبان اشكانيان مشابهت دارد. دين اسلام و مذهب حنفى اكثريت دارد.

تقسيمات كشورى: بلوچستان از7 شهرستان، 25 شهر، 27 بخش و77دهستان تشكيل شده است. شهرستانها عبارتند از: ايرانشهر – خاش – زاهدان – سراوان –سرباز- چابهار – نيكشهر.

کوهستان:کوهستان ها بخش وسیعی از این سرزمین را تشکیل داده اند کوه های نسبتا بلندی مانند : تفتان، بزمان ،بیرگ و.. در دل این کوهستان ها واقع شده اند .این کوه ها توسط دره ها ودشت های کوچک وبزرگ از هم جدا می شوند.

تفتان:کوه تفتان که در محل به آن کوه چهل تن می گوینددر شمال شهرخاش واقع شده است.این کوه یکی از آتشفشانهای نیمه فعال ایران است.فعالیت های شدید آتشفشانی در آغازدوره ی کواترنربر ارتفاع آن افزوده تا جایی که هم اکنون این کوه با4042 متر ارتفاع بلندترین نقطه ی استان محسوب می شود، خروج گاز گوگردوبخار آباز دهانه ی تفتان و هم چنین وجود چشمه های آب گرم در اطراف آن آثاری از فعالیت آتشفشان این کوه در دورانهای گذشته است.رونق زندگی عشایری در دامنه های تفتان و امکان تولید محصولات سردسیری در این نقاط ازدیگرتاثیرات ارتفاع بر شیوه ی زندگی در این منطقه است.البته دشتها وجلگه های استان نیز به دلیل داشتن خاک حاصلخیزوهوای نسبتا گرم از کانون های عمده ی تولیدمحصولات کشاورزی محسوب می شودکه این خودباعث جذب جمعیت دراین منطقه شده است.گر چه در بیشتر نقاط تابستان های طولانی و بسیار گرم باعث محدود شدن فعالیت ها می شود.

اما از طرف دیگر اعتدال هوا در زمستان ها شرایط مناسبی را برای کاشت محصولات گرمسیری وسودآور مانند موز- آناناس- انبه- نارگیل- پاپایا- محصولات نوبرانه وصادراتی فراهم می نماید.این قابلیت هم چنین امکان برداشت دوبار محصول درسال رافراهم می آورد.برخوردار بودن از هوای مطبوع در زمستان که سایر مناطق ایران گرفتارسرما ویخبندان است از دیگر مزیت های اقلیمی استان محسوب می شود.

بخش اعظم استان را از جنوب سیستان تاسواحل دریای عمان سرزمین بلوچستان تشکیل می دهد. قدمت تمدن در این سرزمین با توجه به آثار به دست آمده از تپه های بلوچستان به حدودسه هزار سال پیش ازمیلاد می رسد.در گذشته های دور این منطقه به نام های دیگر مانند مکا-مکیا-مکران و…موسوم بوده است .اما پس از اسکان یافتن قوم بلوچ در این سرزمین بلوچستان نام گرفت.در طول چند هزار سال گذشته سه شیوه ی معیشت در نقاط مختلف استان شکل گرفته است.

زندگی روستایی : شهری و عشایری.در سواحل دریای عمان ابادی های مسکونی عمدتا به صور ت روستاهای کوچک صیادی به صورت متمرکز در کنار ساحل به وجود آمده اند. در شمال غرب استان و حوالی لوت آ بادی ها بسیار پراکنده وکم جمعیت می باشند.نوع مصالح به کار رفته در بنای ساختمان های روستایی استان غالبا محلی است که سازگار نیز با محیط وآب و هوا می باشد.مثلا در دشت سیستان به علت فراوانی خاک بناها را عمدتا از خشک و گل و گاه اجر می سازد وبه جهت نبودن تیر اهن یا تیر چوبی در محل سقف ها را نیز گنبدی شکل بنا می کنند در بلوچستان به دلیل در دسترس بودن سنگ وخاک دیوارها را از سنگ می سازند سقف هارا بیشتر با استفاده از تنه ی درختان نخل می پوشانند هم چنین گرمی هوا باعث شده تا پنجره ها در سطح پایین و به تعداد زیاد و در تمام جهات تعبیه گردند در برخی نقاط دیگر بلوچستان نیز خانه هایی به نام کپر می سازند که مصالح آن تماما از چوب وساقه های درخت خرما تامین می شود منابع درامد روستاییان کشاورزی و دامداری می باشد .در ایرانشهر،سرباز و سراوان علاوه بر زراعت باغ داری نیز از فعالیت های اصلی تولیدی است صنایع دستی نیز از منابع درآمدی روستا ییان به شمار می رودکه از مهمترین آنها میتوان حصیر بافی – پرده بافی – قالی بافی – سکه دوزی ودکمه دوزی را نام برد که درکنار سایر فعالیت ها در مناطق روستایی رواج دارد زندگی روستاییان سواحل دریای عمان عمدتا متکی بر ماهی گیری سنتی است و در روستاهای مرزی شرق استان نیز مبادله ی کالابا مرزنشینان پاکستان یکی از منابع اصلی درآمد مردم است.

زندگی عشایری: بلوچستان از دیر باز قلمرو زیست عشایر بوده و در میان استان های عشایر نشین با داشتن 16 هزار خانوارمقام چهارم را داراست عشایر به صورت طوایف وتیره های وابسته به هم پراکنده اند و در میان دشت ها بر بالای ارتفاعات ویادر داخل سیاه چادر ها و کپرها زندگی می کنندو هم اکنون جمعیت عشایر در قالب 282 طایفه ی مستقل شکل یافته اند.

زندگی شهری: این سرزمین هر چند دارای سابقه ی طولانی در زمینه ی شهر نشینی (شهر سوخته با قدمت 5 هزار سال)است اما زندگی شهری در آن به علت دوری از مرکز سیاسی کشور تا اوایل قرن اخیر رونق چندانی نداشته است.افزایش بی رویه ی جمعیت در بر خی شهر ها مانند زاهدان و چابهار و نیزتبدیل برخی نقاط روستایی به شهر مانند فنوج ،جالق ،نگور و….لزوم توجه به تهیه ی طرح ها و تو سعه ی شهری را ضروری ساخته است.

ويژگيهاى جغرافيايى شهرستان زاهدان

مساحت: شهرستان زاهدان حدود 36581 كيلومترمربع مساحت دارد، يعنى 2/21درصد از مساحت كل كشور را شامل مى‏شود.

جمعيت: جمعيت آن بر اساس آخرين سرشمارى 487031 نفر و تراكم نسبى آن 13/3 نفر در هر كليومتر مربع است يعنى پرجمعيت‏ ترين شهرستان بلوچستان است.

حدود: از شمال شرقى به زابل، از شمال غربى به استان خراسان، از مشرق به كشور هاى پاكستان و افغانستان، از مغرب به استان كرمان و از جنوب به شهرستانهاى خاش و ايرانشهر محدود مى‏شود.

مركز شهرستان: شهر زاهدان مركز شهرستان و همچنين مركز استان سيستان و بلوچستان است كه ارتفاع آن از سطح دريا 1369متر می باشد. شهر زاهدان در 60 درجه و دقیقه 53 طول شرقى و 29 درجه و 28 دقیقه عرض شمالى‏واقع است. فاصله‏ زمينى‏آن تاتهران 1555 كيلومتروفاصله هوايى آن تا تهران 1128 كيلومتر است.

رودهاى مهم: لاديز – تَلْخابْ (سِيانْجان)

آب و هوا: آب و هواى شهرستان زاهدان در تابستان معتدل و در زمستان سرد مى‏باشد. بادهاى غربى مديترانه ‏اى در فصل زمستان موجب ريزش باران پراكنده مى‏شوند. درجه حرارت متوسط شهر زاهدان در سال 1375 و ميزان بارندگى ساليانه آن به ترتيب 17/2درجه و 73 ميلى‏متر بوده است كه در سطح بلوچستان سردترين شهر و كم باران‏ترين آنها بوده است.

تقسيمات كشورى: شهرستان زاهدان داراى 2 شهر (زاهدان – ميرجاوه)، 3 بخش (مركزى – ميرجاوه – نصرت‏ آباد) و 6 دهستان است.

ویژگیهای جغرافیایی شهرستان ايرانشهر

مساحت: ايرانشهر در قسمت مركزى بلوچستان حدود16000كيلومترمربع مساحت دارد .

جمعيت: جمعيت آن براساس آخرين سرشمارى194596 نفر است .

حدود: اين شهرستان از شمال به شهرستانهاى خاش و زاهدان، از جنوب به شهرستان نيكشهر، از شرق به شهرستانهای سربازو سراوان و از غرب به استان كرمان محدود مى‏شود.

مركز شهرستان:شهر ايرانشهر مركز شهرستان است كه از سال 1314 ه.ش به ایرانشهرتغییر نام داده و ارتفاع آن از سطح دريا 591 متر مى‏باشد و در – ْ60 طول شرقى و ْ27عرض شمالى قرار دارد. فاصله زمينى آن تا مركز استان 321 كيلومتر و تا تهران 1590 كيلومتر است، فاصله هوايى آن تا تهران 1292 كيلومتر مى‏باشد.

رود مهم: بَمْپور كه شاخه اصلی آن ازایرندگان سرچشمه گرفته وبه رودخانه دامن هم معروف است وپس از به هم پیوستن شاخه های فرعی به سمت غرب جریان وبه دریاچه فصلی جازموريان منتهى مى‏شود.

آب و هوا: آب و هواى شهرستان ايرانشهر در تابستان گرم و خشك و در زمستان معتدل است و بادهاى باران آور موسمى در فصل تابستان و بادهاى باران‏ آور غربى در فصل زمستان در اين منطقه موجب ريزش پراكنده باران مى‏شوند درجه حرارت متوسط ايرانشهر در سال 1375 و ميزان بارندگى ساليانه آن به ترتيب 24/6درجه و 119/2ميلى متر بوده است.

تقسيمات كشورى: اين شهرستان داراى 4 شهر (ايرانشهر – بمپور-دلگان –بزمان )و4 بخش( مركزى – بمپور – بَزْمان – دَلْگان ) است.

ويژگيهاى جغرافيايى شهرستان نيكشهر

مساحت: شهرستان نيكشهر حدود 23930 كيلومترمربع مساحت دارد و حدود 1/45درصد از مساحت كل كشور را شامل مى‏شود.

جمعيت: جمعيت آن بر اساس آخرين سرشمارى 148901 نفر و تراكم نسبى آن 7/2نفر در هر كيلومترمربع است.

حدود: اين شهرستان از شمال به شهرستان ايرانشهر، از جنوب به شهرستان چابهار، از غرب به استان كرمان، از شرق به شهرستان سرباز محدود مى‏شود.

مركز شهرستان: مركز شهرستان نيكشهر شهر نيكشهر است كه ارتفاع آن از سطح دريا 510 متر مى‏باشد. در 60 درجه و13دقیقه طول شرقى و 26 درجه و14 دقیقه عرض شمالى واقع است.
فاصله زمينى آن تا مركز استان 653 كيلومتر و تا تهران 1942 كيلومتر است و فاصله هوايى آن تا تهران 1346 كيلومتر مى‏باشد.

رودهاى مهم: كاجو – نيكشهر(كهير)- فنوج

آب و هوا: آب و هواى شهرستان نيكشهر در تابستان گرم و خشك و در زمستان معتدل است و بادهاى باران‏ آور موسمى در فصل تابستان و بادهاى باران ‏آور غربى (مديترانه‏ اى) در فصل زمستان در اين منطقه موجب ريزش پراكنده باران مى‏شوند. درجه حرارت متوسط شهر نيكشهر در سال 1375 و ميزان بارندگى ساليانه آن به ترتيب 23/5درجه و 103/5ميلى‏متر بوده است.

تقسيمات كشورى: شهرستان نيكشهر داراى 3 شهر (نيكشهر – قَصْرْقَنْد – فَنوجْ) و 5 بخش (مركزى – بنت – لاشار – فنوج – قصرقند) و 16 دهستان است .

ويژگيهاى جغرافيايى شهرستان خاش

مساحت: شهرستان خاش حدود 23105 كيلومترمربع مساحت دارد يعنىحدود 1/4درصد از مساحت كل كشور را شامل مى‏شود.

جمعيت: جمعيت آن بر اساس آخرين سرشمارى 129569 نفر و تراكم نسبى آن 6/5نفر درهر كيلومترمربع است وكم‏ جمعيت‏ ترين شهرستان بلوچستان است.

حدود: اين شهرستان از شمال و شمال غربى به زاهدان، از شرق و شمال شرقى به پاكستان، از غرب و جنوب غرب به شهرستان ايرانشهر و از جنوب و جنوب شرقى به شهرستان سراوان محدود مى‏شود.

مركز شهرستان: شهر خاش مركز شهرستان است كه ارتفاع آن از سطح دريا 1394 متر است. شهر خاش در 61 درجه – 14 طول شرقى و 28 درجه – 13 عرض شمالى قرار دارد. فاصله زمينى آن تا مركز استان 180 كيلومتر و تا تهران 1735 كيلومتر است، فاصله هوايى آن تا تهران 1246 كيلومتر است.

كوههاى مهم: تفتان – پنج انگشت

آب و هوا: آب و هواى شهرستان خاش در تابستان معتدل و در زمستان سرد مى‏باشد. بادهاى غربى مديترانه‏ اى در فصل زمستان موجب ريزش باران پراكنده مى‏شوند. درجه حرارت متوسط شهر خاش در سال 1375 و ميزان بارندگى ساليانه آن به ترتيب 20 درجه و 206/2 ميلى‏متر بوده است يعنى از ميان شهرستانهاى بلوچستان بيشترين بارندگى را داشته است.

بادهای منطقه شامل باد گرو ،نمبی ، ایر باد و گوریچ هستند.

1- باد گررو: این باد از جهت غرب کوههای پنج انگشت در ماههای بهمن و اسفند بیشترین شدت را دارد و توام با سرما می باشد. و در ماههای فروردین بخصوص خرداد و تیر بیشترین صدمه را به کشاورزی وارد می آورد که همراه با شنهای روان می باشد. و در سطح شهر ایجاد طوفان می کند.

2- باد گوریچ: این باد از جهت شمال شرقی و از کوههای مورپیش در فصلهای پاییز و اوائل زمستان می وزد. که توام با سرمای خشک بوده و به کشاورزی لطمه می زند.

3- باد نم بی: بادی است از سمت شمال غرب تفتان توام با گرد و غبارمی وزد.

4- ایر باد : این باد که همان باد موسمی اقیانوس هند است در فصل تابستان می وزد و گاهی بارانهای سیل آسایی به همراه دارد.

تقسيمات كشورى: این شهر دارای بخش های مرکزی و نوک آباد و ایرندگان است.تنها نقطه شهری در این شهرستان شهر خاش است که در بخش مرکزی واقع شده است.این بخش بجز حومه 5 دهستان دیگر بنامهای پشتکوه ، چاه گاوی، سنگان و کارواندردارد. فاصله شهر خاش تا مراکز دهستان این شهرستان به ترتیب زیر است:سنگان 56 کیلومتر- نازیل 54 کیلومتر – کارواندر 65 کیلومتر- افضل آباد پشتکوه 45 کیلومتر- کوشه 90 کیلومتر – گوهر شهر مرکز گوهر کوه 38 کیلومتر – ده قلعه مرکز ایرندگان 118 کیلومتر – اسکل آباد 70 کیلو متر.

ویژگیهای جغرافیایی منطقه بزمان

موقعيت جغرا فيايى : اين منطقه در محدوده جغرافيايى 00:00:ُ60 تا 00:َ30 :ُ60 طول خاورى و 00:َ30 :ُ27 تا 00:َ00:ً28عرض شمالى و حدود 103 كيلومترى شمال باخترى ايرانشهر قرار دارد .از نظر تقسيمات زمين شناسى ايران اين ناحيه جزء زون جنوب خاورى ايران محسوب مى شود و در برگيرنده بخشى از پهنه ايران مركزى است كه در شمال خاورى فرورفتگى جازموريان قرار دارد.

بر اساس طرح مناطق پتاسيل دار ايران نيز منطقه مورد مطالعه جزء زون جبال بارز محسوب مى شود.

راههاى اصلى ناحيه محدود به راه آسفالته بزمان-ايرانشهر و بزمان-بم است كه به ترتيب از جنوب خاورى و شمال منطقه مى گذرند.همچنين وجود راه آسفالته اى در حد فاصل بزمان-دورودك-مگسان(از ورقه مكسان) كه مجموعأ بالغ بر 36 كيلومتر در ورقه مورد نظر ميباشد دسترسى به بخشهاى جنوب باخترى منطقه را ميسر مى سازند.

راههاى فرعى نيز بنوبه خود دسترسى به بخشهاى شمال خاورى و بعضاً جنوب باخترى منطقه را امكان پذير ميسازند.

شرايط آب و هوايى: آب و هواى ناحيه بسيار گرم و كويرى است . ميزان رطوبت نسبى هوا بسياركم و بارندگى ساليانه نامنظم است(كمتر از 100 ميليمتر). يخبندان در منطقه بسيار نادر و روزهاى ابرى كم است .بعلت وزش بادهاى گرم و خشك وسوزان و گرماى شديد پتانسيل تبخير در منطقه بسيار بالاست.

ريزشهاى جوى در منطقه بصورت باران و اكثرأرگبار است و بارش برف بندرت ديده مى شود و قسمت اعظم آن به زمستان و اوايل بهار مربوط مى شود.

شرايط آب وهوايى بسيار بد، وجود بادهاى بسيارگرم و سوزان ،اختلاف شديد درجه حرارت در طول شبانه روز، رودخانه هاى كم آب و فصلى ،سفره هاى آب زيرزمينى كم بهره ،پوشش خاكى نا مناسب از جمله عوامل مهم در فقير جلوه دادن منطقه ميباشد.

مجاورت با كوه آتشفشانى بزمان(نيمه فعال) كه در فاصله 30-80 كيلومترى شمال غرب بزمان قرار دارد نقش مهمى در تغييرات شرايط دمايى در منطقه دارد.

پوشش گياهى و انسانى :بر اساس نقشه پوشش گياهى ايران اين منطقه در بر گيرنده پوشش هاى استپى و بوته زارهاست.جنگلها بصورت درختچه هاى پراكنده است كه نسبت به شورى و جنس خاك متغيرند. اين بافت گياهى در تثبيت خاك و جلوگيرى از فرسايش خاك و حركت شنهاى روان و جلوگيرى از بيابانى شدن نقش مهمى دارد.

پوشش هاى گياهى اين منطقه نيز متاثر از شرايط فوق شامل شوره-قيچ-اسكنبيل-پده-انبه و بعضأ كنار و گياهان صمغى است.

مقدار متوسط آهك خاك 20 درصد بوده ، اسيديته خاك قليايى است و بين 6/7-9/7 متغيير ميباشد.

بعلت شرايط نا مساعد جغرافيايى و آب وهواى بسيار گرم و خشك كشاورزى در منطقه رونق زيادى نداردو بعلت عدم وجود پوشش گياهى مناسب مقدار هوموس خاك كم و ازت بندرت ديده مى شود غلات منطقه شامل :گندم -جو-ذرت و خرماست و انواع حبوبات و دانه هاى روغنى و علوفه كم و بيش در منطقه عموميت دارد و چراگاهها و مراتع نيز ناچيز هستند.

از نظر پوشش جانورى پرورش دامهايى نظير شتر -گوسفند – بز و گاو در منطقه عموميت دارد.

ويزگيهاى انسانى منطقه:مردم اين منطقه از طايفه بلوچى و نژاد آريايى بوده و به لهجه بلوچى سخن مى گويند و مذهب انها به دو صورت شيعه و سنى ميباشد.

بعلت شرايط نا مساعد جغرافيايى و آب وهواى بسيار گرم و خشك كشاورزى در منطقه رونق زيادى ندارد عدم وجود امكانات و شرايط مناسب و عدم توسعه مراكز صنعتى و كشاورزى همه دست به دست هم دادند تا از نيروى انسانى در منطقه استفاده نگردد لذا بيكارى يكى از عمده ترين معضلات در منطقه محسوب شده و منجر به بزهكارى مى گردد.

عمده ترين صنعت رونق يافته در منطقه صنايع دستى(گليم بافى-قلاب دوزى-سكه دوزي…) است كه بيشتردر جمعيت زنانه ديده مى شود و دامدارى و دامپرورى از فعاليتهاى عمده مردم محسوب مى شود.

روابط خويشاوندى و پاى بندبودن به زندگى طايفه اى و سنتهاى حاكم در هر طايفه از مسائلى است كه در منطقه به وضوح ديده ميشود بطورى كه مردم هر قوم از قوانين حاكم بر طايفه خود تبعيت كرده و بسيارى از كينه توزيها و دشمنيها ريشه در روابط ناخوشايند قومى دارد.

منبع با کمی اصلاح : پیام بلوچ